четверг, 20 марта 2014 г.

Амир Темур курдирган боглар. Темурийлар даврида курилган богларни кайта тиклаб буладими


Самарканд факат тарихий обидалари билан эмас шахар атрофидаги улуг бобокалонимиз курдирган боглар билан хам машхур булган. Бу хакда «Самарканд боготлари» деган маколамга айтиб утган булсамда бу ерда алохида мавзу тарикасида айтиб утишни лозим топдим.

   Олдин ушбу боглар хакида кискача маълумот бериб  утсам:

Боги Бихишт-1378 йилда шахарни гарб томонида барпо этилган.

Боги Баланд- хозирги аэропорт якинида жойлашган.



Боги Дилкушо- 1397 йилда хозирги Панжакент кучасини унг томонида булган.

Боги Майдон-Чупонота кичик тоги этагида курилган.

Боги Нав- шахарни хозирги Лолазор махалласи худудида курилган.

Боги Шамол- хозирги Боги Шамол  кучаси урнида булган.

Боги Зогон- Тайлок туманининг Боги Зогон кишлогида жойлашган.

Яна Боги Чинор, Боги Накши Жахон ва бошка боглар хам булган.

Бу богларни курилиш таърихи ва улар тугрисидаги бошка маълумотларни бериб утирмаймиз нега деганда бу тугрида оммавий ахборот воситаларидан шу жумладан интернет сахифаларидан  жуда  жуда куп маълумотлар олиш мумкин.

  Ушбу боглар хакида факат умумий маълумотларни бериб утамиз:
Аввало бундай боглар факат давлат томонидан курилган боглардан иборат булмаган. Узига тук шахарликларни хам уз шахсий боглари булган.(Самарканд боготлари –маколамга каранг). Улар  хозирги шахар атрофидаги бог-плантациялардан кескин фарк килган. Улар факат юкори хосил олиб катта фойда олишни кузлаб курилмаган. 



  Бу боглар айни вактда бог эгасини дам олиш маскани булган. Боглар баланд пахса ё гувала деворлар билан уралиб  унга накшинкор дарвозалардан кирилган. У ердаги мевали дарахтлар юкорида айтилганидек плантация шаклида эмас балки аралаш экилган. Яна  бир узига хос хусусияти бу ерда мевали дарахтлардан ташкари жуда куп манзарали дарахтлар  хам экилган. Ушбу мевали ва манзарали дарахтларга узум тула токлар уралиб ётган. Бундан ташкари бог уртасида атрофи манзарали дарахтлар билан уралган ховузлар булган.

   Хукмдорлар томонидан курилган боглар янада улугвор булган. Унга баланд ёнгок ёгочидан курилган накшинкор дарвозалардан кирилган. Мармар копланган йулаклар бог марказидаги уйма накшинкор устунлари булган шийпонларга элтган. Шахар атрофидаги Сиёхоб, Оби Рахмат, Шавдор каби арик ва сойлар бог ичидан окизилган. Улар бог уртасидаги мармар ховузларни тулдирган. Богларда урик ,олма, нок, анор, анжир каби мевали хамда терак ,тол, кайрагоч ва хатто савр каби манзарали дарахтлар усган. Шийпонлар теварагини эса нафис гулзорлар коплаган.

   Ушбу кум кук дарахт ва гуллар ичида махсус бокиб курикланадиган тустовук ва товуслар учиб юрган. Айрим боглар худудида кийиклар саклангани хакида маълумотлар бор.

   Шахар атрофидаги хозирги богларда уларни темурийлар богларига ухшатишса хам буларни хеч кайсисини учратмайсиз.

  Боглар юкорида айтилганидек хукмдорлар,  сарой аъёнлари ва мехмонлар  дам оладиган маскан булган. (Гап шахсий боглар хакида кетмаяпти). Айрим вактда бой ва укимишли, хурмат эътиборли, шахарликлар хам таклиф этилган.

  Богларда Навруз байрами, Ковун сайли, кураш мусобикаси, камондан ук узиш мусобикаси ,дарвозлар чикиши, шоирлар чикишлари каби тадбирлар утказилган. Шахар мадрасаларида укийдиган муллаваччалар уртасида ош пишириш мусобикаси айникса жуда кизик булган.
 Шохзода ва маликалар туйлари хам купинча шу богларда утказилган. Чет эллик мехмон ва элчилар хам шу богларда кабул килинган. Масалан темурийлар замонида ташриф буюрган испан элчиси Луи де Клавихо  хам Боги Майдон богига кабул килинган.

 Ушбу боглар нимаси биландир хозирги истирохат богларига(яъни паркларга) яна нимаси биландир пойтахтимиздаги Япон богига ухшаб кетган.

 Хуш ушбу боглардан хозирги кунда бирон нима сакланганми? Афсус хозир улардан  Боги Баланд , Боги  Майдон, Боги Зогон сингари улар жойлашган худудда кишлок ва махалла номларигина сакланиб колган. Бахтимизга юртимизни яна бир тарихий шахри Бухорода охирги Бухоро амирлари томонидан курилган «Ситораи Мохи Хоса «   боги  барча шийпон ва иморатлари билан аъло даражада  сакланган. Хозирги боглар ичидан Темурийлар богларига ухшаш бундан ортик богни топиш кийин.
    
Темурийлар курдирган богларни хеч булмаса айримларини кайта тиклаш мумкинми?

Менимча буни амалга оширса булади. Буни режалаштиришда юкорида курсатилган «Ситораи Мохи Хоса» богидан яхширок намуна топиш кийин. Яна кушимча равишда кайта тикланган бог худудига палов ,кабоб, тандиркабоб, сомса каби миллий таомлар пиширалидиган  ва урта аср миллий архитектурасини хисобга олган холда курилган ошхона, новвойхона ва чойхоналар булиши максадга мувофик.

  Кайта тикланадиган ушбу боглар юртдошларимиз учун кандай ахамияти бор. Бу ерда хам бошка маколаларимга айтиб утганимдек шахар экологияси яхшиланади,  туризм ривожланиб ёшларимиз иш билан таъминланади, яна биз ва мехмонларимиз учун ажойиб дам олиш масканига айланади деб Oллохдан умид билан:

Самарканд тумани Сульфакабутак махалласи Вафоев  Рустам

Комментариев нет:

Отправить комментарий